Η Αθήνα κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Οι χριστιανοί της Αθήνας που διώχτηκαν κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας και ανέδειξαν μάρτυρες, όπως το Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον Πέτρο, τον Παύλο, ανακουφίστηκαν πολύ κατά τον 4ο αι. μ.Χ. με τα μέτρα που πήρε υπέρ της νέας θρησκείας ο Μ. Κωνσταντίνος. Οι χριστιανοί είναι ελεύθεροι τώρα να πιστεύουν τις ιδέες τους, να χτίζουν εκκλησίες και να διακηρύσσουν την πίστη τους.
Κατά την εποχή του Κωνσταντίνου επίσης αναζωογονείται η πνευματική Αθήνα. Στις φιλοσοφικές σχολές της σπουδάζουν οι τρεις Ιεράρχες, καθώς και ο φανατικός λάτρης της αρχαιότητας Ιουλιανός ο Παραβάτης. Κέντρο των γραμμάτων και των επιστημών είναι η Πλατωνική Ακαδημία.
Όταν όμως ο Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσά του από τη Ρώμη στο Βυζάντιο, μεταφέρεται εκεί και το πνευματικό κέντρο του κράτους. Η Αθήνα πέφτει σε μαρασμό και εκμηδενίζεται από το βυζαντινό μεγαλείο.
Το 395 μ.Χ. ο βασιλιάς των Γότθων Αλάριχος πολιόρκησε την Αθήνα. Γρήγορα όμως έλυσε την πολιορκία, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, ο αρχηγός των βαρβάρων είδε την Αθηνά και τον Αχιλλέα με πολεμική στολή πάνω στα τείχη και αποφάσισε να συνθηκολογήσει. Έτσι γλίτωσε για μία ακόμα φορά η Αθήνα από τη σφαγή και τη λεηλασία, με την οποία την απείλησαν οι Γότθοι.
Κατά τους χρόνους του Μεγάλου Θεοδοσίου διώχτηκαν οι ειδωλολάτρες της Αθήνας, γιατί και μετά τη διάδοση του χριστιανισμού οι Αθηναίοι στην πλειονότητά τους εξακολουθούσαν να είναι προσηλωμένοι στα είδωλα. Ο Μέγας Θεοδόσιος απαγόρευσε τις θυσίες, έκλεισε τα μαντεία, κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες κλπ. Οι διάδοχοί του προχώρησαν ακόμα περισσότερο. Αφαίρεσαν τα αγάλματα και την άλλη ειδωλολατρική διακόσμηση από τους εθνικούς ναούς και τους μετέτρεψαν σε χριστιανικές εκκλησίες. Οι φιλοσοφικές σχολές παρόλα αυτά εξακολουθούν να λειτουργούν και να δίνουν στην Αθήνα ένα μέρος από την παλιά της αίγλη. Ώσπου το 529 έκλεισαν και αυτές από τον αυτοκράτορα Ιουστιανιανό τον Α΄. Αυτό ήταν και το τελειωτικό χτύπημα. Η εστία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, που ακτινοβόλησε για 900 ολόκληρα χρόνια, έσβησε.
Η Αθήνα όμως δεν έπαψε ποτέ να γοητεύει τη σκέψη των ανθρώπων. Σ’ αυτήν ξαναγυρνούσαν όσοι ήθελαν να λουστούν στα νάματα της αρχαιότητας και τη μνημόνευαν συχνά στα έργα τους οι συγγραφείς. Τα σπουδαιότερα γεγονότα που έζησε η Αθήνα μέχρι τη φραγκοκρατία είναι: Τον 6ο και 7ο αι. οι Σλάβοι κάνουν επιδρομές στην Αυτοκρατορία και φτάνουν μέχρι την Αθήνα. Ο αυτοκράτορας Λέων ο Δ΄ παντρεύεται την Ειρήνη την Αθηναία και αργότερα ο Σταυράκιος την επίσης Αθηναία Θεοφανώ. Το 727 οι Αθηναίοι επαναστάτησαν μαζί με άλλες πόλεις της κυρίως Ελλάδας κατά του εικονομάχου αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ του Ισαύρου. Η εξέγερση όμως απέτυχε και η πόλη αποσπάστηκε από τον πάπα της Ρώμης και προσαρτήθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1018 ο Βασίλειος ο Β΄ ο Βουλγαροκτόνος, αφού νίκησε τον τσάρο των Βουλγάρων Σαμουήλ και διέλυσε το κράτος του, κατέβηκε στην Αθήνα και στον Παρθενώνα, που είχε μεταβληθεί σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία την Αθηνιώτισσα.
Από τον 11ο αι. αρχίζουν να αναπτύσσονται κάπως τα γράμματα και οι τέχνες και η πόλη γίνεται έδρα μητρόπολης. Το 12ο αι., όταν μητροπολίτης ήταν ο Μιχαήλ Ακομινάτος, ο άρχοντας της Κορίνθου Λέων Σγουρός προσπάθησε να καταλάβει την Αθήνα. Οι Αθηναίοι όμως αντιστάθηκαν και έσωσαν την πόλη τους. Δεν κατόρθωσαν όμως να κάνουν το ίδιο και όταν οι Φράγκοι της Δ΄’ Σταυροφορίας επιτέθηκαν στην Αθήνα.
