Το σπήλαιο του Κύκλωπα στα Γιούρα
Το σπήλαιο του Κύκλωπα βρίσκεται στο νότιο τμήμα του βραχώδους και αφιλόξενου νησιού Γιούρα. Tα Γιούρα ανήκουν στο νησιωτικό σύμπλεγμα των βόρειων Σποράδων και απέχουν περίπου 20 μίλια από την Αλόννησο.
Η συστηματική ανασκαφική έρευνα στο εσωτερικό του τεκμηριώνει αδιάκοπη ανθρώπινη δραστηριότητα από τα προϊστορικά χρόνια. Ένα μεγάλο μέρος των επιχώσεων του σπηλαίου χρονολογείται στη Νεολιθική περίοδο (6500-4000 π.Χ.) και καλύπτει την Αρχαιότερη, Μέση και το πρώιμο τμήμα της Νεότερης Νεολιθικής. Ήδη από τα πρωιμότερα νεολιθικά στρώματα προήλθε γραπτή κεραμική, η οποία στην επόμενη φάση (Μέση Νεολιθική, αρχές 6ης χιλιετίας π.Χ.) φτάνει σε ύψιστη τελειότητα με διακοσμητικά θέματα που είναι επηρεασμένα από την υφαντική ή κεντητική τέχνη της εποχής. Πρόκειται για θραύσματα 20 περίπου σφαιρικών κλειστών αγγείων που βρέθηκαν όλα μαζί σε συγκεκριμένο χώρο του σπηλαίου.
Στη φάση αυτή υπήρχαν σχέσεις με τη Θεσσαλία, την Εύβοια και άλλα νησιά του Αιγαίου καθώς και με την Μ. Ασία και τη Βαλκανική. Λεπίδες πυριτόλιθου που είχαν χρησιμοποιηθεί ως δρεπάνια δείχνουν ότι στο νησί εξασκούνταν κάποιες γεωργικές δραστηριότητες, παρόλο που οι χώροι για καλλιέργειες είναι πολύ περιορισμένοι. Ο ίδιος τύπος εργαλείου έχει βρεθεί και σε νεολιθικούς οικισμούς της Θεσσαλίας, σε στρώματα της Αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής (7η-6η χιλιετία π.Χ.), ενώ το υλικό (πυριτόλιθος με μελί απόχρωση) έχει άμεσες σχέσεις με την δυτική Βουλγαρία, όπου εντοπίζεται η μοναδική πηγή του.
Στη Νεότερη Νεολιθική Ι (5η χιλιετία π.Χ.) η χρήση του σπηλαίου έγινε πιο εντατική και οι άνθρωποι ασχολούνταν περισσότερο με την κτηνοτροφία, όπως έδειξαν οι τεράστιες ποσότητες οστών ζώων. Παράλληλα υπήρχαν και κυνηγετικές δραστηριότητες.
Το μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον στο σπήλαιο του Κύκλωπα παρουσιάζουν τα βαθύτερα στρώματα, τα οποία ανήκουν στη Μεσολιθική περίοδο και χρονολογούνται από την 9η μέχρι την 7η χιλιετία π.Χ. Πρόκειται για επάλληλα δάπεδα κατοίκησης πάνω στα οποία βρέθηκαν εστίες και υπολείμματα τροφών που συνίστανται σε εκατοντάδες χιλιάδες οστών ζώων, πουλιών και κυρίως ψαριών. Σε όλα τα μεσολιθικά στρώματα υπήρχαν επίσης τεράστιες ποσότητες θαλάσσιων οστρέων και σαλιγκαριών.
Τα μεσολιθικά ευρήματα του σπηλαίου του Κύκλωπα αποδεικνύουν ότι πριν από 10.000 χρόνια οι ένοικοι του σπηλαίου εκτός από το κυνήγι ζώων, κυρίως πτηνών, ασχολούνταν συστηματικά με τη συλλογή θαλάσσιων οστρέων και με το ψάρεμα. Υπάρχει ένας τεράστιος όγκος οστών ψαριών, επομένως, δεν πρόκειται για περιστασιακό ψάρεμα αλλά πιθανώς για συστηματικές και οργανωμένες αλιευτικές αποστολές, κατά τις οποίες εφαρμόζονταν εξελιγμένες τεχνικές αλιείας, όπως δείχνουν τα οστέινα αγκίστρια.
