Η Σιάτιστα στο Μακεδονικό Αγώνα
Η Σιάτιστα είχε ενεργό δράση στο Μακεδονικό Αγώνα. Συμμετείχε από το 1903 στον εξοπλισμό ομάδας ένοπλης δρασης που είχε δημιουργήσει ο Ίων Δραγούμης.
Στις 22 Ιουλίου 1904 ο Παύλος Μελάς, που επισκέφθηκε μυστικά τη Σιάτιστα, ίδρυσε την Εθνική Επιτροπή Σιάτιστας.
Όταν στις αρχές του Σεπτεμβρίου 1904 εμφανίσθηκε ο Παύλος Μελάς, ως αρχηγός πλέον αντάρτικου σώματος με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, η Εθνική Επιτροπή Σιάτιστας ενίσχυσε το Σώμα του με Σιατιστινούς πλήρως εξοπλισμένους.
Η Εθνική Επιτροπή βοηθούσε τα ανταρτικά σώματα που περνούσαν από την πόλη, διόρισε οδηγούς, διοργάνωσε το ταχυδρομείο των σωμάτων , άρχισε τη μεταφορά όπλων και πυρομαχικών και προοδευτικά μύησε στον αγώνα ολόκληρη την κοινωνία της Σιάτιστας.Έτσι ολόκληρη η κοινότητα έκρυβε και προστάτευε τους άντρες των αντάρτικων σωμάτων και βοηθούσε στη μεταφορά όπλων.
Το πρώτο σώμα του Σιατιστινού οπλαρχηγού Περδίκα αποτελούνταν από 10 Σιατιστινούς νέους.Το 1906 συγκροτήθηκε και νέο σώμα από 30 Σιατιστινούς με τη διεύθυνση των Μακεδονομάχων Σπύρου και Παύλου Τσαούση, το οποίο εξοπλίσθηκε από την Εθνική Επιτροπή και στάλθηκε στη βουλγαρόφωνη ζώνη.
Μια τέτοια προϊστορία δικαιολογεί τη συμπεριφορά των κατοίκων της πόλης στις 12 Οκτωβρίου 1912. Τη μέρα αυτή η Σιάτιστα απελευθερώθηκε μόνη της από τον τουρκικό ζυγό και επαναστατημένη δέχθηκε το Κρητικό σώμα των εθελοντών ενώ ακόμα ο Ελληνικός στρατός βάδιζε από Ελασσώνα προς Σέρβια.
Στις 19 Οκτωβρίου το ανεξάρτητο Σύνταγμα ευζώνων υπό την διοίκηση του συνταγματάρχη Γεννάδη μπήκε στη Σιάτιστα και την απελευθέρωσε, και με τη σημασία πια του στρατιωτικού όρου.Στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία έγινε η δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης και την επομένη το σύνταγμα έφυγε.
Οι ατυχίες της 5ης Μεραρχίας στη Βεύη και το Αμύνταιο έδωσαν ελπίδες στους Τούρκους, που εξαπέλυσαν επιθέσεις εναντίων των εθελοντικών σωμάτων και κατέστρεψαν πολλά χωριά στην περιοχή της Καστοριάς.
Στη Σιάτιστα βρίσκονταν εθελοντικά σώματα με Γενικό αρχηγό τον Γεώργιο Κατεχάκη.Στις 3 Νοεμβρίου οι πρόκριτοι δέχονται την ακόλουθη επιστολή:
Προς τον λαόν Σιατίστης
Αύριον πρωϊ περί την πρώτην ώραν (τουρκιστί) ν α αποστείλητε πέντε προκρίτους δια να παραδώσητε την πόλιν` άλλως θα βαδίσω εναντίον αυτής και θα την βομβαρδίσω.
Λειψίστη 2 Νοεμβρίου 1912
Μεχμέτ Πασάς
Γενικός αρχηγός του στρατεύματος
Οι πρόκριτοι ζήτησαν προθεσμία για να το σκεφτούν, στην πραγματικότητα για να προετοιμαστούν και να φθάσουν οι ενισχύσεις.Από την Κοζάνη ήρθε ο Συνταγματάρχης Ηπίτης με πάνω από 5000 άνδρες και τρία πεδινά πυροβόλα. Στη δύναμη αυτή εντάχτηκε και ο λόχος των δασκάλων της Κρήτης.Την ίδια μέρα ήρθαν εθελοντικά σώματα υπό τους Γεώργιο Παπαδόπετρο, Παν. Φιωτάκη, Μιχαήλ Τσόντο και δύναμη υπό τον αξιωματικό Γεώργιο Καπιτσίνη.
Προς το βράδυ της 3ης Νοεμβρίου ήρθε και ο αρχηγός των Γαριβαλδηνών Αλ.Ρώμας με το επιτελείο του, τον ποιητή Μαβίλη, τον καθηγητή Κονδύλη, Γερακάρη και άλλους.
Στις 4 Νοεμβρίου έγινε η μάχη, φονική, σκληρή, αποτελεσματική.70 Έλληνες και 400 Τούρκοι νεκροί.Μια ακόμα ελληνική πόλη ελεύθερη και μια καθοριστική αποτυχία του τουρκικού στρατού, γιατί λέγεται πως η μάχη της Σιάτιστας ήταν το τελευταίο “χαρτί” της Τουρκίας στη Μακεδονία, που χάρη στους γενναίους Σιατιστινούς και Κρήτες εθελοντές το έχασε.
